vasael.ir

 به گزارش خبرنگار وسائل، تربيت جنسي بايد در يک برنامه ريزي زمان بندي شــده، متناســب با مقتضيات ســني و به پيــروي از عقــل و مبتني بر شناخت نيازها و قابليت هاي افراد صورت گيرد. عدم توجه به شرايط سني و ذهني در هر مرحله از رشد، و طرح شتاب زده مسائل جنســي مي تواند آســيب زا باشد و ناهنجاري هايــي را بــه وجــود آورد كه با فلســفه تربيت و رشــد ناســازگارند.

همچنين، بر صاحب نظران حوزه تربيتي و ديني، و مشــاوران اســت كه با توجه به مقتضيــات ســني و زمانــي، راهكارهايي مناسب در اين زمينه ارائه دهند، دين مبين اســلام بعثت رســولان را براي تربيت معرفي مي كند و براي همه مراحل و مقاطع زندگي دستورهاي ويژه اي دارد تا انســان به بهترين وجه تعليم داده شــود و براي مراتب عالي زندگي پرورش پيدا كند، در این مقال تربیت جنسی با حجت الاسلام جواد فراهانی کارشناس ارشد مشاوره اسلامی و متخصص تربیت جنسی به گفت‌وگو نشستیم که تفصیل آن به شرح ذیل تقدیم می شود:

وسائل ـ راهکارهای تربیت جنسی صحیح چیست؟

من این مطلب را به این نحو مطرح می‌کنم که ما دو جور می‌توانیم در تربیت جنسی ورود کنیم، یک شیوه مستقیم داریم و یک شیوه غیر مستقیم و برای هر کدام یک دوره کودکی و یک دوره نوجوانی است که من برای هر کدام به طور جداگانه مطالبی را عرض می‌کنم.

در مورد شیوه‌های مستقیم تربیت جنسی در دوره کودکی ما مهم‌ترین نکته را که از سن سه سالگی آغاز می‌شود، بحث هویت جنسی کودک می‌دانیم و معنای آن فهم کودک از مردانه بودن یا زنانه بودن خودش هست. ما باید برای شکل دهی این هویت رفتارهای پسرانه برای پسر و رفتارهای بانوانه برای دخترمان را آموزش دهیم و هر وقت رفتار هم‌جنس خودش را انجام داد او را تشویق کنیم.

دختری اگر روسری پوشید و چادر سر کرد و با عروسک بازی کرد تشویقش کنیم و همان‌طور اگر پسر بالا و پایین پرید و تفنگ‌بازی کرد او را تشویق کنیم. در برخی از خانواده‌های وقتی پسر روسری می‌پوشد او را تشویق می‌کنند و می‌خندند و این امر باعث اختلال هویت جنسی کودک می‌شود.

ما باید هویت جنسی خودمان را خوب ارائه دهیم، پدر به عنوان یک مرد باید رفتارهای مردانه خوبی داشته باشد و مادر هم باید رفتارهای مادرانه داشته باشد. یکی دیگر از راهکارها این است که ما باید نقش‌دهی جنسیتی را به کودکان مان آموزش دهیم که پسر چه نقش‌هایی را باید بازی کند و دختر چه نقشی‌هایی را باید ایفاء کند.

راهکار دیگری که برای تربیت جنسی مستقیم مدّ نظر هست این است که ما در محبّت هم نباید افراط کنیم. محبّت بیش از حدّ پدر به دختر و محبّت بیش از حدّ مادر به پسر باعث می‌شود که رفتارهای وابستگی در پسر یا دختر ایجاد شود و ما در تربیت جنسی باید دقت کنیم که این محبت به افراط نکشد که اختلال در هویت جنسی ایجاد می‌کند.

نکته سوم در جلوگیری از اختلال در هویت جنسی پرهیز از گرایش به یک جنس خاص از دختر و پسر در خانواده است، نباید گرایش خاصّی نسبت به پسر یا دختر در خانواده وجود داشته باشد. در برخی از نقاط ایران این قضیه وجود دارد که این تبعیض در محبت باعث اختلالات هویّتی می‌شود.

نکته دیگر این است که پوشش و نوع مدل موی فرزندان نیز باید مطابق با جنسیّت خودشان باشد. حتّی بازی‌های فرزندان در این سن هم بسیار مهم است که باید متناسب با جنسیّت فرزندان باشد.

ما در روایات هم داریم که حضرت زهرا (سلام الله علیها) در بازی با حسنین شعرهایی از شجاعت و مردانگی حضرت امیر (علیه السلام) برایشان می‌خواند و برای حضرت زینب و ام کلثوم، شعرهایی از مادرانگی برایشان می‌خواند.

پاسخ صحیح به سئوالات جنسی فرزندان، جدا کردن بستر خواب والدین و فرزندان و همچنین فرزندان از یکدیگر، جلوگیری از دست زدن به عورت کودک، جلوگیری از لخت شدن جلوی کودک و همچنین جلوگیری از لخت کردن کودک و جلوگیری از آمیزش جنسی در جلوی کودک و همچنین آموزش اجازه گرفتن از والدین در زمان‌های خاصّ.

وسائل ـ پدر و مادرها در مورد سوالات جنسی که برای کودکان پیش می‌آید دچار سردرگمی می شوند که چگونه جواب بدهند در این زمینه وظیفه پدر و مادر چیست؟

یکی از راهکارهای صحیح تربیت جنسی پاسخ صحیح دادن به سؤالات جنسی فرزندان است. غالباً سؤالاتی که مطرح می‌شود از روی حس کنجکاوی است و ما باید این حس را درک کنیم و بدانیم که در سن سه سالگی به بعد این سؤالات مطرح می‌شود و پرسیدن سؤالات جنسی را به بی‌ادبی فرزندان مان حمل نکنیم و اینها را از روی کنجکاوی بدانیم و این یک نکته مهم است.

اما چند نکته قبل از اینکه بگوییم چطور به سؤالات پاسخ دهیم، این است که اولاً توضیحات ما به سؤالات باید واقعی باشد و نباید دروغ بگوییم. دروغ نگفتن به این معنا نیست که هر آنچه راست است باید به بچه بگوییم بلکه باید اطلاعات صحیحی که متناسب با سن بچه هست به او آموزش دهیم.

نکته دیگر این است که از اطلاعات اضافه و خارج از محدوده دادن به بچه باید پرهیز شود و ما باید اطلاعات در حدّ ضرورت و در حدّ اکتفا به او بگوییم. نکته دیگر این است که در پاسخ به سؤالات جنسی باید به اقتضائات سنی کودک توجه کنیم، پاسخ به سؤالات یک بچه، سه ساله باید با پاسخ به سؤالاتی که به یک بچه 10 یا 12 ساله می‌دهیم متفاوت باشد.

نکته دیگری هم این است که ما اصلاً نباید شوخی و مزاح داشته باشیم و حتماً باید جدّی و مقتدر و در همان لحظه جواب دهیم و به زمان دیگری موکول نکنیم و همچنین اگر بچه سؤالی پرسید بیش از هر زمان دیگری به محبّت نیاز دارد و باید این فرصت غنیمت دانسته شود.

پاسخ نباید تحریک کننده باشد و حتّی در بحث پاسخگویی ما باید حجب و حیاء را تا حدّی که می‌شود رعایت کنیم و باید سعی کنیم که سؤالات پسران را پدران، و سؤالات دختران را مادران جواب‌گو باشند تا بحث حیاء رعایت شود. نکته مهم‌تر از همه اینها این است که در هنگام پاسخگویی اصلاً دست‌پاچه نشویم و حول نکنیم و کاملاً از سؤالات آن‌ها استقبال کنیم و او را تشویق کنیم و این قدم اول است.

در قدم دوم ما باید علّت سؤال فرزندان را بدانیم، خیلی وقت‌ها سؤالات فرزندان ما جنسی نیست بلکه از روی کنجکاوی است. مثلاً وقتی که فرزند از شما می‌پرسد من از کجا آمده‌ام، لازم نیست روند شکل‌گیری نطفه را برای او توضیح داد و باید با جواب‌هایی مثل اینکه ما اصالت اصفهانی داریم و از اصفهان آمده‌ایم یا اینکه تو را از بیمارستان آورده‌ایم و ... پاسخ دهیم چون معمولاً این سؤالات سؤال جنسی نیست بلکه جنبه کنجکاوی دارد.

در قدم سوم من از خود بچه می‌پرسم که خودت در مورد این مطلب چه فکر می‌کنی؟ اگر اطلاعات غلطی دارد باید اصلاح شود و اگر اطلاعات اضافی و زائدی دارد باید دور ریخته شود. در قدم چهارم ما باید اطلاعات صحیح رو با توجه به ویژگی‌های این مراحل به بچه ارائه دهیم.

وسائل ـ در مورد شیوه‌های تربیت جنسی در دوره نوجوانی چه راهکارهایی را پیشنهاد می کنید؟

در خصوص تربیت جنسی نوجوان، اولیاء دو وظیفه کلی و اساسی دارند. یکی این است که او را با حقایق صحیح جنسی بیولوژیک آشنا کنند تا او بداند دستگاه‌های جنسی چگونه کار می‌کنند و تأمین بهداشت آنها چگونه امکان دارد. دیگر اینکه یاد بدهند، نوجوان چگونه میل جنسی خود را با توجه به ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی جامعه خود ارضا کند و از انحراف و در نتیجه پیدایش اضطراب و عوارض روانی دیگر در امان باشد.

در این زمان، وظایف اولیا نسبت به گذشته پیچیده و سنگین‌تر شده است؛ زیرا در گذشته کودکان به محض پیدا شدن علائم رشد و بزرگ شدن جثه و احساس توانمندی بیشتر، وارد مرحله کار و فعالیت اجتماعی می‌شدند؛ دخترها در سنین بسیار پایین گاهی در سن یازده سالگی و یا پایین‌تر ازدواج می‌کردند و در سن سیزده یا چهارده سالگی دارای فرزند می‌شدند و پسرها چه بسا پیش از بیست سالگی ازدواج می‌کردند.

کم بودن فاصله بین بلوغ جنسی و ازدواج به خودی خود بسیاری از مشکلات والدین با فرزندان نوجوانشان را حل می‌کرد و مشکلی به عنوان چگونگی برخورد با نیازهای جنسی نوجوانان تقریباً مطرح نمی‌بود.

اگر چه شیوه‌های تربیت جنسی که در دوره کودکی مطرح گردیده در نوجوانی و جوانی نیز مؤثر است، اما با توجه به فاصله افتادن بین بلوغ جنسی و ازدواج در سبک زندگی امروزی لازم است برای تنویر ذهن اولیا و مربیان به بررسی ویژگی‌های خاص این دوره و شیوه‌های تربیت جنسی در این دوره بپردازیم:

آگاهی دادن نسبت به تغییرات جسمی بلوغ

انسان در آغاز نوجوانی دارای رشد و جهش خاصی است و با تغییرات جسمی، هورمونی و ظهور ویژگی‌های جنسی ثانویه همراه است. این تغییرات طی یک دوره تقریباً دو ساله رخ می‌دهد و با بلوغ جنسی به اوج خود می‌رسد.

در روایات معصومان(ع) بر آگاهی نوجوان از علائم بلوغ و تحولات جسمی خودش تأکید شده است. لزوم این آگاهی برای آن است که واقعیت وجود خود و سیر تغییرات طبیعی خودش را درک کند و زمینه روانی برای درک شخصیت و احساس مسئولیت و تکلیف برایش فراهم گردد.

پرورش هویت جنسی نوجوان

از نیازهای مهم دوران نوجوانی، نیاز به پرورش هویت است. او می‌خواهد با ماهیت انسانی و جنسی خود آشنا شود و به دنبال یافتن استقلال و شخصیت مستقل است. او می‌خواهد ارزش‌های خود و معیارهایش را بداند و آنها را پایه‌ریزی کند.

احساس هویت شخصی در نوجوانان به تدریج بر پایه همانندسازی‌های گوناگون دوران کودکی تکوین می‌یابد. ارزش‌ها و معیارهای اخلاقی کودکان تا حدود زیادی همان است که والدین آنها نیز دارند. احساس عزّت نفس در آنها نیز از نگرش والدین‌شان نسبت به آنها نشأت می‌گیرد.

با ورود به نوجوانی و دنیای وسیع‌تر آنان در دبیرستان، آنها به صورت فزاینده‌ای به ارزش‌های گروه همسالان خود و همچنین به ارزیابی‌های معلمان و سایر بزرگسالان بیشتر ارج می‌نهند. نوجوانان از راه جمع‌بندی این ارزش‌ها و ارزیابی‌ها می‌کوشند تصویر یکپارچه‌ای از خود به دست آورند. هر اندازه ارزش‌هایی که از سوی والدین، معلمان و همسالان ابراز می‌شود همخوانی بیشتری باهم داشته باشند، به همان نسبت کار هویت‌یابی نوجوان آسان‌تر پیش می‌رود.

آموزش و تربیت در این دوران، باعث می‌شود هویت جنسی مطلوب در نوجوان بهتر نقش بندد و از اختلالات و رفتارهای نابه‌نجار جنسی در آنان پیشگیری کند. از جمله راه‌های تسهیل در هویت‌یابی جنسیتی این است که دختر و پسر نوجوان از تشبّه خود به جنس مخالف خودداری کنند و به هیچ وجه به خود اجازه ندهند که چنین رفتارهایی را داشته باشند. از این‌روست که از نظر اسلامی این عمل حرام شمرده شده و مبادرت به این نوع عملکردها، باعث محرومیت فرد از رحمت‌های طبیعی خداوند که هر دختر و پسری دارند، می‌گردد.

امام علی(ع) فرمودند از رسول اکرم(ص) شنیدم که فرمودند: «لعن الله المتشبهین من الرجال بالنساء و المتشبهات من النساء بالرجال؛ خدا لعنت کند مردانی را که خود را شبیه زنان می‌کنند و زنانی که خود را شبیه مردان می‌کنند». (وسائل الشيعه: 17 /  285)

هویت‌یابی جنسی به این است که مثلاً دختر، خود را با ارزش و دارای کمالات و مایه آرامش قلب و روح و روان مرد بداند و نقش خود را در سلامت روحی و روانی جامعه، تعیین کننده تلقی نماید. زن از جنبه دیگر به‌عنوان مادر، ارزشی فراتر از مرد به عنوان پدر دارد و مرد خود را قوی، حلّال مشکلات، مدیر و مدبر و تکیه‌گاه و محبت‌کننده به زن دانسته و نقش هدایت‌گرانه خود را در زندگی باور نماید.

توجه به نیاز جنسی و جهت‌دهی مطلوب به آنها

نیازهای مهم نوجوان فراوانند، اما از مجموع ویژگی‌های روانی و نیازهای عاطفی در دوره نوجوانی، آنچه در امر تربیت جنسی بیش از همه اهمیت پیدا می‌کند نیاز جنسی است. نیاز جنسی در نوجوانی فکر را زیاد به خود مشغول می‌سازد؛ زیرا احساس نیاز، به همراه احساس توانایی برای عمل جنسی را دارا شده است. تحریکات متعددی هم، انگیزه و خواسته‌های جنسی را در آنان تشدید می‌کند. این نیازها، چه بسا بحرانی را برای آنان پدید می‌آورد که زمینه مهم‌ترین نگرانی‌های والدین را فراهم می‌سازد./402/422/ح

تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز